Corona kluistert ons aan huis. We wandelen en fietsen veel maar brengen ook veel tijd door in en rond ons huis. De tuin is nog nooit zo’n bron van plezier voor ons geweest als dit jaar. Het was eind vorig jaar toen ik een artikeltje las op de site van het IVN (Instituut voor Natuurbescherming) over Tuinyforest, in goed Nederlands, tuinbosje. Onze tuinen verstenen in rap tempo, de openbare ruimte wordt geasfalteerd. Het regenwater krijgt geen kans de grond in te zakken en onze bijen, vliegen, wespen, torren enz. hebben veel te weinig bloemen om voedsel te vinden. Het wordt een vervelend verhaal. Doe er wat aan schreeuwt het artikel van het IVN en ze vertellen meteen ook hoe. Tuinyforest, een klein bosje, slechts 3 vierkanten meter groot, bestaande uit negen verschillende bomen en struiken, in je eigen tuin aanplanten. Een bosje, meer mag natuurlijk ook, draagt al bij aan meer biodiversiteit, meer insecten, meer ruimte voor vogels, meer stikstofneerslag, meer zuurstof, minder opwarming van de aarde en meer verkoeling bij hete dagen. De voordelen zijn niet op te noemen. En nu niet zeggen: “drie meter maakt toch niks uit”. Nee gewoon doen en niet omzien. Dit waren zo mijn gedachten na het lezen van het artikeltje over dat Tuinyforest. Ik heb er meteen vier besteld om twee aan twee te planten in onze achtertuin. En toen begon het wachten. De boompjes zouden half maart geleverd worden door Intratuin. Voor mij zou dat Intratuin in Nuenen zijn. 15 maart toog ik op de fiets naar Nuenen. Hopelijk waren mijn fietstassen groot genoeg voor vier tuinyforests. Er stond een straffe wind die dag, heen met wind in de rug ging prima maar terug naar huis, nu met mijn lading in de fietstassen, was het een stuk zwaarder. De band die ik aanging met mijn 36 boompjes en struiken werd er alleen maar sterker door.
De grond in onze tuin lag al klaar, keurig omgespit en bemest. Het materiaal om na planten de grond te mulsen lag klaar. Mulsen is de omgespitte grond bedekken met gras, stro of ander organisch materiaal dat de grond warm en vochtig houdt en voorkomt dat het onkruid de overhand krijgt. Het plantmateriaal werd in potten geleverd en kon dus wel een dagje wachten om geplant te worden. De volgende zou ik de bosjes gaan planten. Twee stuks van iedere soort in ieder bosje, ongeveer zoals de dieren in de ark van Noach. Na een paar uur stonden er twee tuinyforests in onze tuin, bestaande uit lijsterbes, egelantier, kardinaalsmuts, zoete kers, boswilg, sporkenhout, hazelaar, rode kornoelje en sleedoorn, zo’n veertig centimeter uit elkaar geplant. Daarna flink water geven en de grond mulsen met gras uit eigen tuin, zodat de bodem vochtig en warm bleef.
De eerste weken waren weken van intensieve zorg. Iedere dag liep ik mijn twee bosje langs om te zien hoe ze er bij stonden en of de bodem nog vochtig genoeg was. Alles ging goed, slechts een boswilg legde het loodje. Nu zijn we ruim vier en een halve maand verder en het resultaat is prachtig. Geholpen door een tamelijk nat voorjaar en zomer, staan onze bosjes er heel mooi bij. De merels scharrelen lustig onder de struiken in de muls, op zoek naar pieren en hier en daar dringen prachtige bloemen door de muls. Volgend jaar verwacht ik dat de bomen en struiken gaan bloeien en zullen de insecten en vogels zich te goed kunnen doen aan nectar en vruchten. We genieten al jaren van onze tuin, maar dit jaar meer dan ooit.
Op al mijn fietstochten door het Brabantse land rondom Best zien we maisvelden in overvloed. Het stemt mij niet erg blij, deze massa’s mais. Ik weet nog dat er in deze contorijen aardappelen, bieten en 
graan geteeld werden. De boerderijen waren toen nog gemengde bedrijven waar koeien, varkens en kippen gehouden werden. Ook de landbouw had in het gemengd bedrijf een voorname plaats. Langzaamaan kwam er een verandering op gang. Boeren gingen specialiseren. Kippenhokken werden omgebouwd tot varkensstallen of afgebroken om plaats te maken voor nieuwe kippen- varkens- of koeienstallen. Boerenzoons, die aanvankelijk geen plaats op de boerderij hadden en de bouw in gingen, bouwden in hun vrije tijd een bescheiden varkensstal en hadden er op deze manier een kostwinning bij. Sommige, zo gestarte nieuwe parttime boeren, breiden al snel uit en groeide naar grote stallen van honderden varkens. Al snel deden zich de eerste problemen voor. Waar bleef men met de overvloed aan drijfmest. Geen enkel gewas was instaat dit te behappen. Mais bleek een plant die jaar op jaar een grote hoeveelheid mest kon verwerken. Het leverde gelijk een goed voedsel voor de melkveehouderij, die in het kielzog van de varkensbranche, sterk kon uitbreiden.
Nu ik mijn blik beter op de grond richtte bleek het geen blad te zijn dat daar dwarrelde maar een forse bruine kikker. Sinds kort ben ik de enthousiaste bezitter van een smartphone dus ik zou deze kikker, als voorbode van de nu toch wel definitief doorgebroken lente, vastleggen op de gevoelige plaat. Regel een van de natuurfotografie is: “fotografeer op ooghoogte van het object”, dus ik, met enige moeite, op mijn knieën. Toen ik de foto bekeek en wat inzoomde werd ik andermaal geconfronteerd met het ouder worden. Mijn ogen zijn niet meer wat ze waren, het bleek niet een kikker te zijn die ik gefotografeerd had maar twee. Weliswaar stevig verstrengeld, aaneen gesmeed en verbonden, om met de dichter te spreken. Samen waren ze op weg naar de poel die een eindje van het pad, in het bos lag. Hij zal het vrouwtje niet loslaten voor zij haar eitjes in het water heeft afgezet en hij zijn sperma over haar eitjes heeft uitgestort. De op deze manier bevruchtte eitjes moeten het vervolgens alleen zien te redden. Papa en mamma gaan weer hun eigen weg en de eitjes ontwikkelen zich tot dikkopjes en vervolgens tot kleine kikkertjes. Na een of twee jaar zijn deze kleine kikkertjes volwassen en klaar om te paren en het voortplantingsgebeuren voor te zetten.
Het bladgroen wordt uit de bladeren die later zullen worden afgeworpen, terug getrokken en in de knoppen voor het volgend jaar opgeslagen. Aan de knoppen is nog niet te zien of het blad- of bloemknoppen zijn. De mannelijke katjes zijn duidelijk te herkennen. Ze zijn kort en heel compact. Door de hoge concentratie aan mineralen in de katjes en knoppen zijn deze bestand tegen vorst in de winter en zullen ze niet bevriezen. Het grootste risico om te bevriezen lopen de katjes wanneer ze, door tijdelijk hogere temperaturen, te vroeg uitlopen. Dit komt vaak voor, vooral als we een zachte januari hebben en een koude februari of maart.
n aan het wereldbeeld dat de mensen hadden voor men wist dat de aarde rond was. Voor hen was de aarde plat, zo stond het ook in de Bijbel. God scheidde de wateren in het water onder, in de zeeën en meren en in het water boven, het blauw van onze lucht. Als een kaasstolp stond het hemelgewelf over de platte aarde en liet het regenen door luikjes in het gewelf te openen. Wij, op Flakkee konden ons dat heel goed voorstellen, het beantwoorden helemaal aan hoe wij de aarde waarnamen, een platte pannenkoek met een hemel die van horizon naar horizon over ons heen gespannen stond. Wij konden er ook niet af, want het Haringvliet en het Volkerak lagen om ons heen. Het is misschien wel hierom dat de mensen in deze streek zo bijbelvast zijn. De beelden uit de ruimte, die overduidelijk laten zien dat de aarde echt rond is en los door de ruimte zweeft, was voor veel gelovige uit onze contreien een enorme schok. Voor katholieken in Brabant is het maar moeilijk te begrijpen dat van deze kwestie zo’n punt gemaakt werd. Als Flakkeeër, met liefde voor de vlakke uitgestrekte polder met zijn weidse luchten begrijp ik mijn gereformeerde medemens wel een beetje en als, nu toch wel aardig geïntegreerde Brabander, snap ik ook dat Brabanders veel minder moeite hadden met de nieuwe inzichten. In de eerste plaats lazen katholieken de Bijbel niet, dus meer dan de helft wist niet dat hier in stond dat de aarde plat was. Het nieuwe inzicht dat de aarde rond is, leverde hen daarom dan ook weinig of geen gewetensnood op.
Lopend door bossen en glooiende heidevelden, zie je niet dat de aarde plat zou kunnen zijn, voor Brabanders is daarom een ronde aarde veel gemakkelijker voorstelbaar. Nu ik dit weet probeer ik niet meer om Brabanders liefde voor de polder bij te brengen, dit lukt maar bij een enkeling, je moet daar geboren zijn. Liefde voor de Brabantse heide en bossen neem je veel gemakkelijker over, waarom? ik weet het niet, misschien wel omdat de aarde echt wel rond is.
Je kan dit terug vinden in de naamgeving en in de woorden die gebruikt worden met betrekking tot deze plantengroep. Neem het woord “paddenstoel”, vrij vertaald hebben we het hier dan over de stoelen van padden. Padden stonden vroeger symbool voor dood en wellust, welke de vergankelijkheid van de mens aanduid. De paddenstoel is er vandaag en morgen kan zij al weer verdwenen zijn, zo ook de mens die zich aan de wellust overgeeft, de dood volgt snel. De al eerder genoemde vliegenzwam dankt zijn naam aan de hallucinerende werking van het rode vlies dat zijn hoed omspant. Door het innemen van dit goedje, gedrenkt in water, zie je ze vliegen en betreed je de geestelijke wereld. Een moderne variant hierop vormen de paddo’s. Dan hebben we de minder bekende stinkzwam, een paddenstoel met een vreselijke aaslucht, verspreid door de kop van het fallisachtige vruchtlichaam waar de sporen van de plant gevormd worden. Vliegen die op de aaslucht afkomen nemen de kleverige sporen aan hun poten mee en laten deze andere plaatsen weer achter. Zodoende helpt de vlieg mee aan de voortplanting van de stinkzwam. De stinkzwam wordt geboren uit een duivelsei, in razend tempo richt hij zich op uit dit ei, met de stank die hij verspreidt, echt het werk van de duivel. We weten allemaal dat de heksen vooral in de herfst actief zijn. ‘s Nachts, in het helse donker, verborgen voor het oog van de brave burgers en buitenlui, dansen zij hun heksendansen. Maar toch blijft deze niet onopgemerkt, een heksenkring markeert de cirkel van hun duivelse dans. Ga je de volgende dag terug met de pastoor om de duivel te verjagen, is er vaak geen kring meer te vinden, ook de heksenkring heeft een kortstondig leven. Dit geloof hield stand tot in de negentiende eeuw, toen werd ontdekt dat de heksenkring gevormd werd door paddenstoelen die de vruchtlichamen zijn van een zwamvlok in de bodem. De paddenstoelen groeien aan de rand van de zwamvlok, deze wordt ieder jaar groter en vormt zo een steeds groter wordende kring, de heksenkring. 
Paddenstoelen blijven ons fascineren en hopelijk niet alleen om hun mysterieuze verhalen, want we hebben ze hard nodig. Zij werken misschien niet meer zoals we vroeger geloofde, maar ze werken wel voor ons. Ze houden onze bodem gezond, ze zorgen in het verborgene van de aarde voor de omzetting van biologisch afval in mineralen, de voeding voor het nieuwe leven in de komende lente. Laten we van ze genieten, ze dankbaar zijn en ze laten staan, tot ze vanzelf verdwijnen want ze leven maar kort.
nd, onze laaglandbeken. In België ontspringen ze, of beter gezegd worden ze gevormd door het regenwater dat samenstroomt in lagergelegen land. Hier vormen ze stroompjes en slootjes en komen onze grens over, op weg naar Den Bosch. Maar waarom naar Den Bosch? Dit is al in lang vervlogen tijd zo bepaald, in de tijd dat onze aardschil, bestaande uit schollen die rijzen en dalen om de spanning in de aardkorst op te vangen, werden gevormd. Wij in Best liggen midden op een schol die daalt en waarvan de breuklijnen ongeveer lopen van Turnhout naar Geertruidenberg en van de Peel naar Oss. Het oranje deel van het kaartje is de centrale slenk en deze is in de loop der eeuwen tweehonderd meter gedaald. De delen ten oosten en ten westen van deze slenk zijn de horsten. Wij wonen dus in een soort Grand Canyon, maar bij ons is deze canyon dicht geslibd met materiaal uit de rivieren en zand uit de zee. Het afschot naar de zee is er nog wel maar de hoogte verschillen zijn zo klein dat je deze met het blote oog niet kan zien. Omdat moeder aarde hier de bodem zo heeft ingericht kunnen wij nu genieten van dit prachtige beekdalenlandschap. 
Het bankje is gedeeltelijk bezet, een man in zijn eentje, zit druk te telefoneren. Zal ik door fietsen, iets verder staat nog een bankje. Ik doe het niet, een man op een hele bank, daar kan nog gemakkelijk iemand bij. Dat hij zit te bellen is wel een beetje gênant. In de trein is dit irritant, maar daar kun je er vaak niet omheen. Hier had dit wel gekund, maar ik doe het niet. De man ziet mij komen en knikt uitnodigend, hij voelt zich niet in zijn territorium aangetast, ondanks dat het gesprek een nogal intiem karakter heeft. Hij belt met zijn dochter die binnen enkele dagen moet bevallen, hij maakt zich hoorbaar meer zorgen dan zijn dochter. Het is zij, die opa gerust stelt en zegt dat alles goed gaat komen. Opa in spe hangt op en groet mij vriendelijk. Ik verontschuldig mij dat ik nogal brutaal in zijn privé sfeer ben binnen gedrongen, maar hij vindt dit geen enkel probleem. Waarschijnlijk had hij er in zijn eentje, al een hele fietstocht opzitten en was wel toe aan een beetje menselijk contact. We raakte in een geanimeerd gesprek. Meneer was geboren op de Veluwe en nu, met het ouder worden, hij ging binnenkort met pensioen, begon de geboortegrond steeds meer te trekken. Terug naar de Veluwe dat wilde hij niet maar hij was wel vaak op de Campina te vinden. Deze deed hem sterk denken aan de omgeving van zijn jonge jaren. “Jammer dat de heide zo aan het vergrassen is”, zei hij. Door deze uitspraak voelde ik mij meteen aangesproken als natuurgids en begon hem te vertellen over de successie van de heide. Nu de heide niet meer door de mens beheerd wordt en in dienst staat van de schapenhouderij en de potstalcultuur, is het onvermijdelijk dat het gras de overhand krijgt en de heide langzaam aan het verdwijnen is. De man vertelde mij dat hij econoom was met aandacht voor de leefomgeving. “Ho dan is wat ik vertel u wel bekend”. Nee dit was nieuw en hij luisterde met veel interesse en zo kwamen we van de potstalcultuur, de economie in harmonie met de natuur, op de economie van nu die minder harmonieus is.
k dat mijn sympathie voor het plantje komt doordat het maar een halfparasiet is en geen hele, want die zijn er ook. Hengel leeft weliswaar voor de helft op de zak van een ander, het zorgt wel zelf voor suiker. Wellicht laat het daar andere levensvormen van mee profiteren. Voor een berkendoder, een zwam die een hele berk naar de filistijnen kan helpen, heb ik heel andere gevoelens.
Met teken is het helemaal oppassen. Ik ben niet allergisch voor wespensteken, maar voor de ziekte van Lyme ben ik, voor zover ik weet, niet immuun, dus hiermee blijft het uitkijken. In Nederland worden ieder jaar 1.000.000 mensen gebeten door teken. Dat is veel, zeker als je bedenkt dat de meeste teken in een groene omgeving voorkomen. Maandag 24 juli was ik aan de beurt, voor de eerste keer in mijn leven. Gezien de tijd, die ik in de natuur doorbreng, werd het tijd. Ik had s’ morgens een wandeling gemaakt in de Sonse Heide. s’Middags de goot van ons huis schoon gemaakt, die liep over vanwege een verstopte afvoer en de hoeveelheid regen die de afgelopen dagen gevallen is. Ik weet niet wanneer ik gebeten ben, of het in de heide was of toen ik op mijn ladder, door een struik die tegen het huis stond, mijzelf naar boven worstelde. s’ Avonds voor het naar bed gaan, op het toilet, mijn gedachten slechts op een ding gericht, zag ik aan de binnenkant van mijn linkerknie een heel klein zwart plekje, het leek een korstje, overgebleven van een klein wondje. Dat was het niet, ik voelde er aan, het plekje ging op en neer en rolde een beetje onder mijn vinger. Foute boel dacht ik meteen, een teek. Ik raakte niet meteen in paniek, maar van enige onrust kun je toch wel spreken. Ik haalde er een loepje bij om de zaak nader te onderzoeken, want met het blote oog kon ik niet zien wat het was. En ja hoor, onder de loep was het heel duidelijk. 
Het was intussen rond 12 uur, de tijd drong, de teek zat zeker 10 uur in de binnenkant van mijn knie, hij of zij moest eruit en wel zo snel mogelijk. De beste manier, wist ik uit ervaring, is met een scherp pincet, zo laag mogelijk bij de kop de teek vast pakken en recht omhoog eruit trekken, dan is de kans dat er pootjes of iets dergelijks achterblijven, het kleinst. Zo gedaan, de teek kwam er in zijn geheel uit en ik haalde opgelucht adem. Nu nog 3 maanden in de gaten houden of er geen rode vlek of kring om de beet ontstaat. Als dit gebeurt is er sprake van besmetting en is een penicillinekuur noodzakelijk. Dinsdagmorgen inspecteerde ik de beet, was er een rode vlek, of een kring te zien? Ik vertrouwde mijn eigen ogen niet, en belde toch maar even met de huisarts. De assistente haalde er het protocol bij en, ja hoor, een preventieve penicillinekuur van 2 dagen was de richtlijn. Ik zag intussen geen rode plek meer en een beetje eigenwijs als ik ben, wil toch nog even afwachten, ik heb de datum van de beet genoteerd op de kalender en ga goed in de gaten houden of er iets gaat kleuren, of dat er een kring gaat verschijnen aan de binnenkant van mijn knie. Ik heb al een goede plaats voor een dagelijkse inspectie op het oog.
Korstmos is dus niet één plant, maar twee, een samenstelling , een samenstelling waarbij alle delen voordeel hebben van hun samengaan. Dat is niet bij alle samenlevingen, er zijn ook parasitaire samenlevingen. Daarbij is ene levensvorm in het voordeel en het andere in het nadeel, een gaat er zelfs vaak aan dood, bijvoorbeeld bij een aantal zwammen die op bomen leven. Bij het korstmos is dit niet zo. Hier zorgt de schimmel, door dood biologisch materiaal af te breken tot mineralen, voor voeding voor het wier. Het wier levert het dood biologisch materiaal dat regelmatig afsterft. Het wier, welk chlorofyl bezit, kan koolstof assimileren en hier door suiker maken. Dit heeft het wier, samen met de mineralen, geleverd door de schimmeldraden, nodig om te leven. Ingewikkeld verhaal en om het te zien heb je een microscoop nodig. Het korstmos ontwikkeld sporen om zich voort te planten. Deze ontwikkelen zich in de rode knopjes aan de uiteinden van de stengeltjes waaruit het korstmos bestaat. Het is echt een plantje om onder een loepje op je gemak te bekijken. Heel mooi, vreemd en erg de moeite waard
Paddenstoelen in de zomer, wie bedenkt zo iets. De herfst, dat is de tijd van de paddenstoelen, de rood met witte stippen, de stuifzwam die zo lekker kan ploffen en het eekhoorntjesbrood. Een misverstand dus. Paddenstoelen zijn er het hele jaar, maar in de herfst het meest. Logisch want dan is er het meeste dood biologisch materiaal. En hier leven de paddenstoelen van. De paddenstoelen die ik deze week langs de kant van de weg, in de buurt van Liempde, tegen kwam en die ik voor dit stukje gefotografeerd heb, zien er kolossaal en indrukwekkend uit. Het lijkt dat ze er een hele tijd over gedaan hebben om zo te groeien. Dat is niet zo, de vorige keer dat ik hier langs fietste heb ik ze niet gezien. Misschien ook niet goed gekeken, kan zijn, toch denk ik dat ze er niet waren. Paddenstoelen kunnen in korte tijd enorme afmetingen bereiken. Het zijn mysterieuze planten, of eigenlijk, zijn het geen planten. Het is een deel van een plant, het vruchtlichaam van een plant die in de grond, of in de boom, waaruit de paddenstoel ontspruit, leeft. De plant is een veel grotere zwamvlok die zijn zwamdraden naar alle kanten uitspreidt en waar aan de uiteinden van de vlok de paddenstoelen naar buiten treden. Vaak in de vorm van een cirkel, de zo genaamde heksenkring. Ieder jaar kan deze groter worden, want de zwamvlok groeit.De paddenstoel onder aan de boom heeft zijn zwamdraden door de hele boom heen. De boom zag er dan ook niet best uit, veel kale takken en dood hout. Deze boom gaat het loodje leggen. Dit is niet bij alle boomzwammen het geval, vaak leven bomen nog 
vele jaren samen met hun zwam. Bomen en paddenstoelen zijn over het algemeen goede vrienden, ze leveren elkaar profijt op. De zwamdraden zorgen er voor dat de boom beter voeding op kan nemen en de boom levert ieder jaar dode bladeren die weer goed zijn voor de zwam. Een mooi voorbeeld van samenwerking in de natuur.
Rond het jaar 750 n.Chr. trokken Frankische stammen vanuit het zuiden ons gebied binnen. Zij brachten een, hier nog onbekende, landbouwmethode mee, de zogenaamde Potstalcultuur. Tot dan leefden de autochtone bevolking van verzamelen, jacht en een primitieve landbouwcultuur, welke roofbouw pleegde op de bodem. Er werd een stuk bos kaal gebrand en dit gebied werd bebouwd tot de grond was uitgeput. Dan trok men verder naar een ander gebied en herhaalden zich het proces opnieuw. Zo ontstonden er grote ontboste gebieden waar de Heide goed gedijden en die daarom dienst konden doen als graasgrond voor het vee en voor de schapen. De nieuwe landbouwmethode die door de binnentrekkende Frankische stammen werd mee gebracht, maakten het mogelijk dat boeren zich permanent konden vestigen. De Franken bouwden hun boerderijen rond een driehoekig plein, met in het midden een drinkkuil voor de schapen. De stal in de boerderij had een verdiepte bodem, de schapen die iedere morgen met een gemeenschappelijke herder, de scheper, naar de heide gevoerd werden en s’avonds weer terug keerden, lieten hun mest achter in de stal, vermengd met heide plaggen om de schapen droog te houden. Op deze manier hoopten de mest zich in de potstal op, tot de schapen aan het eind van het jaar bijna tegen de hanenbalken aan stonden. Dan kruide de boer de mest naar de, rondom de boerderij gelegen akkers. Zo ontstonden in de loop van duizend jaar, de bolle akkers.
ze zijn plat en rond van vorm en zijn ongeveer 
een halve centimeter in doorsnee. Maar wat zijn dit nou, gallen. Gallen horen bij de levensloop van bepaalde insecten, galwespen , galmuggen en dergelijke.. De wesp maakt een wondje in de bladnerf of in de bast van een twijgje en legt hier een eitje in, het begin van nieuw leven. Het blad of twijgje raakt hierdoor geïrriteerd en gaat in de verdediging, het wil zich beschermen tegen de indringer en begint een celwoekering om het eitje aan te leggen. Dit is precies wat het eitje nodig heeft, een beschermende laag om zich heen en, ook heel belangrijk een voorraadje voedsel voor de komende weken of maanden. De celwoekering groeit uit tot een complete gal, in de vorm en kleur die bij het betreffende insect hoor, want iedere soort heeft zijn eigen gal. Het eitje ontwikkelt zich tot een larfje en dit doet zich te goed aan het vlees van de gal, de gal wordt van binnen uit opgegeten en groeit zo naar een volwassen wesp. Op het moment dat de wesp zicht heeft verpopt en zijn eindstadium heef
t bereikt, vreet hij zich door het laatste laagje cellen heen en bereikt zo de buitenlucht. Hij vliegt nu de wijde wereld in. De galwesp lijkt niet op de wesp waar wij ieder jaar op het terras, zo’n last van hebben, hij is veel kleiner en ziet er ook heel anders uit.
Op avontuur in de natuur met Adrie Brands 